Regulier onderwijs op de Rozenhorst
‘Gewoon goed onderwijs op basis van directe instructie’
De Rozenhorst in Rotterdam-Rozenburg is een klassieke school die taal, spelling en rekenen aanbiedt via directe, heldere instructie door de leerkracht. Hier leren kinderen samen ván en mét elkaar via coöperatieve leervormen, aldus directeur Ron van Leeuwen. ‘Taal, lezen en rekenen leer je niet ‘om te leren’, maar om toe te passen in echte situaties. Dus daar richten we ons sterk op.’
Voor Ron van Leeuwen was de Rozenhorst de eerste school waar hij tijdens zijn pabo-opleiding stage liep. Via de nodige omzwervingen als leerkracht en MT-lid binnen de RVKO sinds 2002 (Valentijnschool, Jacobusschool, Bavokring) en een kort uitstapje naar een ander bestuur, is hij sinds 2020 de tevreden directeur van basisschool de Rozenhorst in Rozenburg. Charlotte Groeneveld werkt hier al meer dan 20 jaar, eerst als lio’er, daarna als leerkracht en sinds 2021 als adjunct-directeur. De Rozenhorst is een vrij grote school, met een internationale schakelklas, een instroomgroep, drie reguliere groepen 1/2, en in totaal elf reguliere groepen 3 tot en met 8. De populatie is gemêleerd. Charlotte: "We zijn echt een mini-maatschappij en besteden veel aandacht aan zaken zoals gelijke kansen voor alle kinderen, wederzijds begrip en respect, elkaar steunen en helpen, van en met elkaar leren."
Directe instructie in groepjes
De Rozenhorst is een school in de groei: toen Ron en Charlotte begonnen, had de school net geen 300 leerlingen. Inmiddels staat de teller op 340 en naar verwachting is dat komende januari 360 kinderen. "Wij merken dat er veel vertrouwen is bij de ouders en dat mensen dat aan elkaar doorgeven. Rozenburg is een klein dorp, waar iedereen elkaar kent en elk nieuwtje snel rondgaat. Er zijn hier vier verschillende scholen, dus ouders hebben wel degelijk een keuze. Wij bieden vooral helderheid: kinderen krijgen gewoon goed les via directe instructie, in een jaargroep van hun leeftijd. De leerkracht haalt voorkennis op bij de leerlingen, oefent nieuwe kennis samen met de kinderen in en differentieert daarna waar nodig en mogelijk. Zo gaat dat met spelling, taal en rekenen, maar ook bij de andere vakken, die we aanbieden in een betekenisvolle, leerrijke omgeving. Dat sluit aan bij onze visie op waarom je leert: kennis toepassen in echte situaties."
Samen leren en samen werken
Charlotte: "Wij vinden het heel belangrijk dat kinderen samen leren en samen werken. Als je bij ons in een klas binnenkomt, zie je actieve, bezige kinderen. Wij willen ervoor zorgen dat kinderen niet wegduiken of wegdromen als een ander een beurt heeft. Dat doen we onder andere door de kinderen actief te betrekken bij de les, door te werken met wisbordjes en vraagstokjes met een naam van een leerling erop. De leraar trekt een stokje uit de pot en diegene krijgt dan de beurt: dat stimuleert een actieve houding, want een leerling weet nooit of en wanneer hij of zij aan de beurt is." Om samenwerking verder te stimuleren, zitten de leerlingen op de Rozenhorst in kleine groepjes van drie tot vijf. Ron: "In principe werken ze samen aan een opdracht, waarbij iedereen gelijkwaardig is. Dus ze moeten er zelf voor zorgen dat ze het allemaal snappen en het ook kunnen uitleggen. De leerkracht loopt intussen rond en ziet meteen: ‘Daar gaat het goed en hier moet ik nog even helpen.’" Charlotte: "Deze aanpak vraagt ook een andere houding van de leerkracht. In plaats van alleen zenden, heb je meer een coachende rol. Je zet de kinderen aan het werk en daarna begeleid je ze op weg naar het doel." Ron: "Ons team heeft hier enorme stappen in gemaakt. Toen ik hier vier jaar geleden begon, zag ik heel hard werkende leerkrachten en kinderen die weliswaar netjes luisterden, maar soms wel een beetje achteroverleunden. Dat betekent dat je effectieve leertijd minder groot is dan zou kunnen. Terwijl de bedoeling in het reguliere onderwijs is dat de kinderen hard werken en de leerkracht ze daarbij begeleidt. We hebben daarom veel tijd en energie besteed aan trainingen en instructies om de kinderen meer te activeren. Dat heeft geresulteerd in kortere instructies, meer samenwerkingsvormen, wisbordjes, niet meer vingers opsteken, maar werken met naamstokjes, enzovoort."
‘Eerst begrijpen, vóór je zelf begrepen wilt worden’
Onderwijs op maat
Charlotte: "Heel belangrijk is ook om – waar het kan – je methode los te laten, om onderwijs op maat te kunnen leveren, door compacting, moeilijkere lesstof of juist extra instructie. Als de hele klas een onderwerp beheerst, waarom zou je dan toch nog een hele les aan dat onderwerp besteden, alleen omdat het in de methode staat? Ga lekker aan de slag met een onderwerp dat ze nog niet zo goed beheersen, of biedt verdiepende stof aan. Hou het fris!" Ron: "Twee groepen van eenzelfde jaarlaag kunnen daarom heel goed op dezelfde dag met verschillende stof bezig zijn, puur omdat we per klas bekijken welke onderwijsbehoefte ze hebben en wat het beste voor hen is." Charlotte: "Om die reden zijn we een aantal jaar geleden ook geswitcht van 100% digitaal naar deels weer werken via schriften. Via de Chromebooks kan de leerkracht bijvoorbeeld bij rekenen meteen zien hoe het loopt in de hele groep, dus of de instructie goed is geweest. Via de schriftjes zien we wat het individuele denkproces van de leerling is en kunnen we specifieke hulp of extra stof bieden." Ron: "We kwamen een jaar of vier geleden tot de conclusie dat kinderen al genoeg schermtijd hebben en dat er ook andere wegen zijn om tot leren te komen. We hebben toen in overleg met de leerkrachten bewust besloten (werk)boeken en schriften weer terug de school in te halen. We hebben sindsdien de resultaten flink zien verbeteren."
Kennis toepassen
De Rozenhorst legt veel nadruk op het kunnen toepassen van het geleerde. "Dus vakken zoals wereldoriëntatie of wetenschap & techniek maken we betekenisvol. Binnen de methode gaan de kinderen op onderzoek uit: zelf ontdekken, zelf dingen maken, zelf presenteren. Ook dit onderzoekend en ontwerpend leren doen we altijd in groepjes. Daarbij zie je dat kinderen onbewust hun taal of rekenen gaan toepassen, bijvoorbeeld bij het omrekenen van hoeveelheden ingrediënten bij een recept."
SkillsLab
Charlotte: "Sinds een paar jaar hebben we een prachtig nieuw SkillsLab, met een 3D-printer, kookplaatjes en computers. De eigen leerkrachten geven ongeveer eenmaal per maand SkillsLab-lessen en kooklessen, daarbij geholpen door een gespecialiseerde collega. De kinderen leren bijvoorbeeld programmeren, video en foto’s bewerken, maar ook een recept volgen om een gerecht te maken. De opdracht is eigenlijk: ‘Ga het maar proberen’." Ron: "Dat gebeurt wel allemaal op basis van een leerlijn of een methode, die vaak door onze eigen leerteams is ontwikkeld. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Het idee is dat je kinderen prikkelt om te blijven onderzoeken, ontdekken, proberen en leren."
Kleuters
Deze aanpak volgt de Rozenhorst al vanaf groep 1. Charlotte: "Kleuters leren vooral onderzoekend. Onze kleuterleerkrachten doen alles op basis van observaties en werken alles zelf uit. Er wordt gewerkt aan de hand van vaste thema’s, maar de invulling kan anders zijn, afhankelijk van de kinderen in de groep." Ron vult haar aan: "We proberen constant hun nieuwsgierigheid te prikkelen door spel- en ontdekactiviteiten, natuurlijk wel gericht op het behalen van bepaalde doelen op het gebied van rekenen, taal of motorische vaardigheden. We bereiden ze ook voor op de eisen in groep 3, zoals het afronden van een weektaakje, keuzes maken, zelfstandig werken, enzovoort."
Prettige sfeer
Een gevolg van deze aanpak is ook dat de sfeer op school heel prettig is. Charlotte: "We besteden veel aandacht aan de basisvoorwaarden: sociale omgangsvormen, een goed pedagogisch klimaat, rust, reinheid en regelmaat. Kinderen weten wat ze moeten doen, zijn actief, werken zelfstandig in hun groepjes, voelen zich op hun gemak. Als je dat op orde hebt, komen kinderen sneller tot leren. Ouders die hier op school komen kijken, valt dat ook meteen op."
Groepsdynamiek
Ron: "In het begin van het schooljaar besteden we veel aandacht aan de groepsvorming in de gouden weken. We werken met de sociaal-emotionele methode Kwink, die veel handvatten biedt voor het sturen van gedrag. Daarmee leren kinderen hoe ze kunnen herkennen dat iemand boos is en hoe ze daar het beste op kunnen reageren. Maar ook hoe ze in de groep op een prettige manier met elkaar kunnen omgaan." Charlotte: "We beginnen na elke vakantie met de regels in de groepen. Elke leerkracht doet dat op haar of zijn eigen manier, in overleg met de kinderen. In elke klas hangen de regels wel aan de muur: zo gaan we met elkaar om, dit vinden we niet fijn, we blijven van elkaars spullen af." Ron: "In de vormingsfasen zie je welke rollen kinderen pakken: leider, onruststoker, enzovoort. Daar letten we goed op en als we ongewenst gedrag waarnemen, gaan we bijsturen, bijvoorbeeld via activiteiten uit Kwink. Drie collega’s gaan nu de opleiding tot groepsanalist doen om te kunnen helpen bij dit proces. Ook kunnen leerkrachten het schoolmaatschappelijk werk om hulp vragen of nemen ze soms contact op met ouders."
Schoolzorgteam
Ron: "Wij hebben 30 uur per week schoolmaatschappelijk werk, dat is niet voor niets. We hebben hier kinderen uit alle lagen van de bevolking en uit het buitenland. We kunnen gespecialiseerde hulpverlening organiseren als dat nodig is, bijvoorbeeld in geval van armoede of trauma’s wegens nare ervaringen. We beschikken over een goed ingewerkt Schoolzorgteam, met vertegenwoordigers van het Onderwijscollectief (zo heet PPO in dit gebied – red.), het Wijkteam, SMW, directie, IB’ers en waar nodig CJG. We kunnen niet de wachtlijsten oplossen, maar we zitten er wel bovenop en dat kan dingen soms ook bespoedigen."
‘Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en onderzoekend’
Band met de ouders
Charlotte: "We hebben een actieve Oudervereniging, zoals de ouderraad hier heet. Veel ouders zijn betrokken, maar natuurlijk niet iedereen. Maar de meesten weten de leerkracht of ons goed te vinden als het nodig is." "Bijzonder zijn ook onze inloopochtenden," aldus Ron. "Ouders doen dan actief mee met een les in de klas van hun kind, dat vinden de kinderen prachtig en het bevalt de ouders ook prima. Ik kan dit echt alle scholen adviseren, het levert veel begrip en goodwill bij ouders en kinderen op en draagt bij aan een transparante, prettige sfeer op school." Charlotte: "We staan ook elke ochtend bij de deur om elk kind persoonlijk te begroeten en even te vragen hoe het gaat. Dat wordt enorm gewaardeerd. En voor ouders is het een laagdrempelige manier om een vraag te stellen." Ron: "We willen graag gastvrij zijn en beseffen ons ook terdege dat ouders hun kostbaarste ‘bezit’ bij ons achterlaten. We zijn dankbaar voor het feit dat we een onderdeel mogen zijn in de ontwikkeling van een kind. Maar we zeggen er ook altijd bij: ‘We doen dit samen, het is een gedeelde verantwoordelijkheid’. Die duidelijkheid werkt in de praktijk heel goed. Uitgangspunt is wederzijds begrip en respect. Probeer eerst te begrijpen vóór je zelf begrepen wilt worden. Als een ouder op ons afstapt proberen we ook altijd wat verder te kijken, naar de vraag achter de vraag." Ron: "We hebben de afgelopen jaren flink ingezet op het helpen van ouders die daar behoefte aan hebben. We hebben nu aardig in kaart wie wel wat extra hulp kan gebruiken. Dat kan een setje gymkleren of een fiets zijn, of een tip over een regeling waar ze recht op hebben. Door zo mee te denken, hebben we veel ouders die van oudsher afstand hielden, aan ons gebonden. We wijzen niet, we wijzen niet af, maar beseffen: ‘Dit kan iedereen gebeuren’. En vanuit die gedachte helpen we waar we kunnen."
Instroomgroep kleuters
Een sterk punt van de Rozenhorst is de instroomgroep, ouders blijken dat enorm te waarderen. Charlotte: "Zodra een kind 4 is geworden, komt het bij ons in een kleine instroomgroep met ervaren leerkrachten. Zo kunnen we wat meer aandacht geven aan hoe het allemaal werkt op de basisschool en krijgen de kleuters de tijd om even te wennen. Na elke vakantie bekijken we welke kinderen – altijd in een groepje – kunnen doorstromen naar de reguliere groepen 1/2."
Schakelklas
Charlotte: "De Rozenhorst heeft als enige school in deze omgeving een (internationale) Schakelklas, in een speciaal ingericht lokaal voor maximaal 16 leerlingen. In principe zitten alle leeftijden daar door elkaar, vanaf groep 3. Jongere kinderen gaan meteen een reguliere groep in, die pikken dingen snel op. De kinderen hebben één ding gemeen: ze zijn direct afkomstig uit het buitenland. Het kunnen dus vluchtelingen, asielzoekers of expats zijn. De Schakelklaskinderen volgen hun eigen programma, volledig in het Nederlands. Gymmen en buiten spelen gebeurt met hun leeftijdgenoten uit de andere klassen. Na een jaar in de Schakelklas stromen ze door naar een gewone klas." Ron: "Ik ben er trots op dat we eigenlijk alle kinderen die uitstromen uit onze Schakelklas een reguliere plaats kunnen bieden bij ons op school. En qua uitstroom gaan de meesten gewoon naar het voortgezet onderwijs, vaak mavo of havo, een enkele keer vwo. We zien goede resultaten en kinderen die met plezier naar school komen en leren, dat doet me echt deugd!"
